1,5 MİLYON YENİ YOKSUL
Dünya Bankasının Yoksulluk ve Paylaşılan Refah Raporu’nun 2020 sayısında koronavirüs salgınının 2021’e kadar 150 milyona yakın insanı aşırı yoksulluğa sürükleyebileceğini ortaya koymuştu. Hayri Kozanoğlu, Birgün’de yayımlanan yazısında Dünya Bankasının Türkiye ekonomisi üzerine hazırladığı rapora yer vermiş buna göre; Kovid-19 salgınıyla birlikte Türkiye’nin de aralarında bulunduğu yüksek orta-gelir kategorisindeki ülkelerde geliri günlük 5.50 doların altında bulunanların sayısı 177 milyon artacak. Dünya Bankası’nın açıkladığı verilere göre, Türkiye’de 1,5 milyonluk yeni bir yoksullar katmanı oluştu. Türkiye’de yoksul hanelerin oranı yüzde 10,4’ten yüzde 14,4’e çıktı. Oluşan yeni bir buçuk milyonluk yoksulluk katmanı içinde yer alanların yüzde 23,4’ü herhangi bir sosyal yardım almıyor.
1 MİLYON 402 BİN İŞSİZ
Yine DİSK-AR’ın, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) yöntemini esas alarak Kovid-19’un yarattığı gerçek istihdam kaybını ve işsizliğe ilişkin yaptığı hesaplamada, Kovid-19 etkisiyle yenilenmiş geniş tanımlı işsiz sayısı ve iş kaybı Eylül 2020’de 10 milyona yaklaştı. Revize edilmiş geniş tanımlı işsizlik ve iş kaybı yüzde 27,6 olurken, son bir yılda 733 bin kişinin daha azalmasıyla istihdam oranı yüzde 44,1 geriledi. “Ümitsiz” işsizlerin sayısı da yine son bir yılda 630 binden 1 milyon 402 bin kişiye yükseldi.
YARDIMLAR İŞÇİYE DEĞİL SERMAYEYE YAPILDI
Özellikle pandemi sürecinde ücretsiz izin, esnek ya da kısmi çalışma yöntemleriyle işçi ve emekçiler açlığa terk edilirken, diğer tarafta sermayeye yönelik ardı ardına yardım paketleri açıklandı. İşçiler ise ‘ücretsiz izin’ adı altında günlük 39,24 lira verilerek açlık sınırının altında yaşamaya zorlandı. Hane halkına ise dört ay boyunca 1000-1500 TL’lik yardımlar yapıldı.
Havayolu yolcu taşımacılığını ve turizmi destekleyecek vergi indirimleri yapıldı, konut kredilerinin peşinat oranı düşürüldü. İç havayolu taşımacılığında 3 ay süreyle KDV oranı yüzde 18’den yüzde 1’e indirildi.
HALK BORÇLANIYOR
MA’dan Selman Güzelyüz’ün derlediği rakamlara göre iç tüketimi canlandırmak için halk düşük faizli kredilerle borçlandırıldı. Türkiye Bankalar Birliği (TBB) Risk Merkezi verilerine göre, bireysel kredi müşterilerinin sayısı 2019 Temmuz’da 31,3 milyon kişi iken, 2020 Temmuz’da 33,4 milyon kişiye yükseldi. Yani son bir yılda 2,1 milyon kişi birden arttı. Yine Temmuz 2019’da 527 milyar TL olan bireysel kredi borçları, Temmuz 2020’de 769,2 milyar TL’ye ulaştı. Son bir yılda ihtiyaç kredisi kullananların sayısında ise yüzde 200’ü aşan artış dikkat çekti. Buna göre, ilk defa ihtiyaç kredisi kullanan tüketicilerin sayısı 2019 Temmuz’da 105 bin kişi iken, 2020 Temmuz’da 392 bin kişiye ulaştı. Aynı dönem aralığında bankalara olan ihtiyaç kredisi borçları da 220,9 milyar TL’den 365,8 milyar TL’ye yükseldi.
97 BİN YENİ MİLYONER
Öte yanda ise hesabında 1 milyon lira veya üzeri parası olan mudi sayısı bu yılın ilk 10 ayında 96 bin 784 arttı, milyonerlerin toplam mevduatı 2 trilyon TL’nin üzerine çıktı. Yine TÜİK verilerine göre, son üç ayda en fazla büyüyen sektör yüzde 41 ile finans sektörü oldu.
SAVAŞ EKONOMİSİ
Aselsan, Roketsan, Savunma ve Hava Sanayi, TAİ, STM gibi Askeri-Sanayi Karmasının yerel örneklerini oluşturan şirketlerin güvenlik hizmetine dönük üretimleri için kullandıkları kaynak olan 98,5 milyar TL ile birlikte 2020 bütçesinde güvenliğe ayrılan pay 249 milyar TL olması da tepki çeken bir başka konu oldu.
2020 yılında sermayeyi kurtarmak için üst üste destek paketleri açıklayan iktidar, ekonomik krizin yükünü halka yükledi. Ucuz kredi yoluyla toplumu borçlandıran iktidar, daha sonra politika faizlerini yükselterek, yurttaşları oranı yüzde 20’ye ulaşan ihtiyaç kredisi ile baş başa bıraktı.
Evrensel Gazetesi’nde yer alan habere göre 2020 yılının önemli gelişmeleri şu şekilde:
OCAK
Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu, TOKİ’nin faiz işletilen sosyal konut projelerinin caiz olduğunu duyurdu. Böylece Diyanet, tarihinde ilk defa faizli işleme onay vermiş oldu.
Merkez Bankası politika faizini 75 baz puan düşürerek, yüzde 11, 25’e çekti.
Merkez Bankası Olağanüstü Genel Kurul’unda alınan kararla 40,5 milyar TL Hazine’ye aktarıldı.
Dünya Yolsuzluk Algı Endeksi açıklandı. Endekse göre; Türkiye, bir yıl içinde 13 sıra birden düşerek, 180 ülke arasında 91’inci sırada yer alarak ülke tarihindeki en düşük sırayı aldı.
Merkez Bankası (MB) Başkanı Murat Uysal, yılın ilk enflasyon raporunu açıkladı. Uysal, enflasyonun yılsonunda yüzde 8,2 olarak gerçekleşeceğini, 2021 yıl sonunda yüzde 5,4’e gerileyeceğini söyledi.
MB tarafından yapılan açıklamada, 2020’de 5,98 seviyesinde olan dolar/TL kuru 20 Şubat 2020’de 6,09’a yükseldiğini, bu süreçte Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) net rezervinin 9,2 milyar dolar azaldığını belirtti.
ŞUBAT
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK); ocak ayında enflasyonun 12,15’e yükseldiğini duyurdu. Enflasyonda bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 12,15 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 14,52 artış gerçekleşti.
Finansal piyasalardaki kişi ve kurumlara verilecek cezaları arttıran, imza yetkisini sınırlayan ve bazı yetkileri Merkez Bankası’na veren bankacılık kanununda değişiklik öngören kanun teklifi Meclis Plan ve Bütçe Komisyonu’nda kabul edildi. Teklif ile Varlık Fonu’na kredi sınırlamalarına takılmadan borçlanma yetkisi verildi.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK); 31 Ocak 2020’de 2 milyar 15 milyon dolar olan kamu bankalarının döviz pozisyon açığının 4 milyar 630 milyon dolara yükseldiğini duyurdu.
29 Şubat 2020 günü dolar kuru 6.24 TL seviyesinde işlem gördü.
MART
Hazine ve Maliye Bakanlığı, koronavirüs önlemleri kapsamında gelir vergisi beyanname süresini 30 Nisan’a kadar uzattı. Bakanlık ayrıca bir dizi önlem içeren 100 milyar TL’lik ekonomik paket açıkladı.
AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, ‘Ekonomik İstikrar Kalkanı’ adıyla alacakları tedbirleri 21 madde şeklinde kamuoyuyla paylaştı.
9 ana sektörde çok sayıda işkoluna yönelik 6 ay boyunca vergi ertelemesine gidildi. Turizm sektörü ile ilgili devlete ödenecek kira ve hasılat payı bedellerinin Nisan-Haziran arası üç ay için 6 ay süreyle ertelenme kararı açıklandı. İç havayolu taşımacılığında 3 ay süreyle KDV oranının yüzde 1’e düşürülmesi ve 2019 yılı sonunda uygulanmaya başlanan konaklama vergisinin kasım ayı sonuna kadar ertelendiği duyuruldu.
3 kamu bankası 3, 6, 12 ay boyunca uygulanacak olan kredi, faiz ve maaş ödemelerini kapsayan bir akım kolaylıklar sağlanacağını duyurdu. Seyahat ve turizm sektörlerine yönelik ek vergi indirimleri yürürlüğe girdi. Tüm işletmeler için KDV beyanname verme süreleri bir ay uzatıldı.
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ‘Biz Bize Yeteriz Türkiyem’ başlıklı milli dayanışma kampanyası başlattı. Yurttaşlardan 10’TL’lik destek istedi.
Kamu bankaları aracılığıyla aylık hane halkı geliri 5 bin TL altında olan kişiler için temel ihtiyaç kredisi uygulaması başlatıldı.
NİSAN
Patronlara kıyak yapan ve ücretsiz izne çıkarılan işçilere fondan ayda sadece 1.177 TL verilmesine dair düzenlemenin de yer aldığı ekonomik paket Meclisteki görüşmeler sonunda kabul edildi. Paketten 3 ay toplu sözleşme ve grev yasağı çıktı. Yine ücretsiz izne ayrılan, kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan veya işten çıkarıldığında işsizlik ödeneğine hak kazanamayan işçilere, “destek” adı altında günlük 39,24 lira sefalet ücreti verilmesine karar verildi.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK); nisan ayı ekonomik güven endeksi verilerini açıkladı. Buna göre; ekonomik güven endeksi Mart ayında 91,8 iken, Nisan ayında yüzde 44,1 oranında azalarak 51,3 değerine düştü.
Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Murat Uysal, yılın ikinci enflasyon raporunu açıkladı. Bir önceki toplantıda 2020 yılı sonu için enflasyon tahmini yüzde 8,2, 2021 yılı enflasyon tahmini yüzde 5,4 olarak açıklayan Ünsal, enflasyon tahmini yüzde 7,4 olarak, 2021 yıl sonu tahminini ise yüzde 5 olarak revize etti.
Dolar/TL yine 7 lira sınırına kadar dayandı. 30 Nisan 2020’de serbest piyasalarda dolar/TL güne 6,95-6,97 lira aralığında, avro ise 7,55-7,56 lira aralığında işlem gördü.
MAYIS
TÜİK’e göre nisan ayında enflasyon geçen yılın aynı ayına göre yüzde 10,94 arttı.
Dolar kuru 7,24’ü aşıp, Ağustos 2018’deki tarihi zirvesini de geçerek rekor kırdı.
Türkiye Varlık Fonu, yaptığı açıklama ile Ziraat Bankası, Türkiye Halk Bankası ve Türkiye Vakıflar Bankası sermayelerinin toplamda 21 milyar TL artırılacağını duyurdu.
Merkez Bankası, 5 milyar dolar limitli olan swap antlaşması limitini 15 milyar dolara yükseltti. Bu adımla Merkez Bankası’nın Katar Merkez Bankası ile yenilediği swap limitine göre, 15 milyar dolar karşılığı TL verilip, Katar Riyali alındı.
Resmi Gazete’de yayımlanan yeni Cumhurbaşkanlığı kararına göre; inşaat sektöründe kullanılan bazı ürünler, bazı demir-çelik ürünleri, otomotiv sanayide kullanılan yedek parçaları kapsayan 800’den fazla ürüne ek gümrük vergisi getirildi.
Döviz ve altın alım satımında uygulanan vergi oranları artırıldı. Resmî Gazete’de yayımlanan karara göre, kambiyo işlemlerinde uygulanan Banka Sigorta ve Muamele Vergisi (BSMV) oranı binde 2’den yüzde 1’e çıkarıldı.
TÜİK verilerine göre, Türkiye ekonomisi 2019’un ilk çeyreğinde (Ocak-Mart) yüzde 4,5 büyüdü.
HAZİRAN
Dünya Bankası, yayınladığı Küresel Ekonomik Görünüm raporunda Türkiye’ye dair büyüme tahminini aşağı yönlü revize edip, Türkiye’ye ekonomisinde yüzde 3,8 daralma yaşanacağını belirtti.
Meclis’te kabul edilen ‘İşsizlik Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi’ ile işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık, güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ile çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenleyen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu bir kez daha ertelendi.
İktidarın kıdem tazminatını fona devretme ve “Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi” (TES) adı altında haklarını budamak istemesine karşı işçiler kitlesel eylemler yaptı.
TEMMUZ
4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 12/3 maddesi uyarınca yapılan güncelleme kapsamında sigara fiyatlarına olduğu gibi, bir de sigaradan alınan vergilere de ciddi zamlar geldi. Söz konusu güncellemeyle sigaradan alınan vergi yükü oranı yüzde 85’ten 86’ya çıktı. Böylece 14,5 TL olan bir paket sigaradan alınan vergi 12,46 TL oldu.
Hazine ve Maliye Bakanlığı, Haziran ayı ve yılın ilk altı aylık dönemindeki bütçe verilerini açıkladı. Bütçe açığı ilk 6 ayda 78,6 milyar TL’yi bularak geçen yılın ilk 6 ayına göre yüzde 70 artış gösterdi.
Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu S&P Global Ratings, paylaştığı verilerde Türkiye’nin yabancı para cinsinden uzun vadeli kredi notunu yatırım yapılabilir seviyenin dört kademe altında ‘B+’ olarak teyit etti. Ayrıca kurum, not görünümünü değiştirmeyerek ‘durağan’da bıraktı.
AĞUSTOS
TCMB Haziran ayı Uluslararası Yatırım Pozisyonu (UYP) verilerini açıkladı. Türkiye’nin net yatırım pozisyonu 341,5 milyar dolar açık verdi.
TÜİK ve Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarından hesaplanan mevsim etkilerinden arındırılmış tüketici güven endeksi, ağustos ayında bir önceki aya göre yüzde 2,2 oranında azalarak 59,6 oldu.
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) temmuz ayına ilişkin kurulan-kapanan şirket istatistiklerini açıkladı. Kurulan şirket sayısı bir önceki aya göre yüzde 6,32 artarak 10 bin 202, kapanan şirket sayısı ise yüzde 35,34’lük artışla 1505 oldu.
Hazine ve Maliye Bakanlığı gerçekleştirdiği iki farklı tahvil ihalesinde 6 milyar 28,9 milyon TL borçlanmaya gitti. Böylece Hazine piyasaya toplam 6 milyar 28,9 milyon TL borçlandı.
Dolar/TL 18 Ağustos’ta 7,40’ı aşarak yine rekor kırdı.
EYLÜL
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Bireysel Emeklilik Sigortası’nda (BES) toplanan paranın reel sektöre kaynak olarak aktarılmasının sinyalini verdi. Erdoğan, yaptığı açıklamada, “Fon tutarı 154 milyar liraya ulaşan bireysel emeklilik sisteminde yapılacak atılımlarla reel sektöre uzun vadeli ve düşük vadeli kaynak sağlanabilecektir” ifadelerini kullandı. Erdoğan’ın sözleri, “devlet özel emeklik fonlarına el koyacak” tartışmalarına yol açtı.
Moody’s Türkiye’nin kredi notunu B1’den B2’ye düşürdü. Görünümü negatif olarak teyit etti.
Merkez Bankası (MB) kısa vadeli dış borç stoku verilerini paylaştı. Kısa vadeli dış borç stoku, Temmuz itibarıyla 2019 yılsonuna göre yüzde 4,2 oranında artışla 128,4 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bu dönemde, bankalar kaynaklı kısa vadeli dış borç stoku yüzde 1,2 oranında artarak 56,7 milyar dolar oldu. Diğer sektörlerin kısa vadeli dış borç stoku yüzde 12,3 oranında azalarak 51,5 milyar dolar oldu.
Dolar yine yükselişle başlayarak, 7,64’ü geçerek yeni rekor kırdı. Euro ise, 8,97 civarında işlem gördü.
Merkez Bankası Para Politikası Kurulu, politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını yüzde 8,25’ten yüzde 10,25’e yükseltti.
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, ekonomide gelecek üç yılın yol haritası niteliğinde olan Yeni Ekonomik Programı’nı (YEP) açıkladı. Albayrak, Türkiye ekonomisinin büyüme oranlarının 2020’de yüzde 0,3, 2021’de yüzde 5,8 olacağını, enflasyonun ise yıl sonu için yüzde 10,5 olacağını ileri sürdü.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK); Ağustos 2020’ye ilişkin bankacılık verilerini açıkladı. Verilere göre, hesabında 1 milyon TL’den daha fazla para bulunanların sayısı 188 bin 186’dan 262 bin 602’ye çıktı. Böylece son bir yıl içinde milyoner hesapların sayısı yüzde 39,5 oranında artmış oldu.
TÜİK dış ticaret açığının 2020 yılının ilk sekiz ayında yüzde 69, geçen senenin aynı ayına göre ise yüzde 168 arttığını açıkladı.
KASIM
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, resmi Instagram hesabından istifa ettiğini duyurdu. Albayrak’ın, ‘At izinin iti izine karıştı’ ifadesi tartışma yarattı.
AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan, Hazine ve Maliye Bakanlığı’na Lütfi Elvan’ı atadı.
Tayip Erdoğan, partisinin Tekirdağ İl Kongresi’nde ‘ekonomide reform’ ifadesini kullandı.
‘Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’ yürürlüğüne girdi. Bu kanun sermayeye derin nefes aldırdı. Kanuna göre işçileri yoksulluğa mahkûm eden ‘ücretsiz izin’ uygulamasıyla günlük 39,24 liralık ‘gelir desteği’ uzatıldı.
Merkez Bankası Para Politikası Kurulu (PPK); yüzde 10,25 olan politika faizini yüzde 15’e çıkardı.
Türkiye Varlık Fonu ve Katar Yatırım Otoritesi arasında yapılan anlaşmayla, Borsa İstanbul’un yüzde 10’u Katar’a satıldı. Anlaşma sonrası Varlık Fonu, Borsa İstanbul’un yüzde 80,6’lık payını elinde bulundurmaya devam edeceğini duyurdu.
Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı kararına göre; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı (Guvernörü) Murat Uysal görevden alındı. Uysal’dan boşalan göreve eski Maliye Bakanı Naci Ağbal atandı.
ARALIK
TÜİK Eylül dönemi işsizlik rakamlarını açıklandı. Ülke genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2020 yılı Eylül döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 550 bin kişi azalarak 4 milyon 16 bin kişi oldu. İşsizlik oranı 1,1 puanlık azalış ile yüzde 12,7 seviyesinde gerçekleşti.
Tayyip Erdoğan tarafından “esnaf destek paketi” açıklandı. Destek paketin günlük 33 TL’ye tekabül etmesi eleştiri konusu oldu.
Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi Kasım ayında 13 milyar 430 milyon TL fazla verdi. 11 aylık bütçe açığı ise 132,1 milyar TL oldu.
MB Başkanı Naci Ağbal, yeni yılda yön belirleme amaçlı döviz alım satımının yapılmayacağını ve MB’nin daha şeffaf olacağı yönünde açıklamalarda bulundu.
